پی‌اچ‌سنج یا pH متر (به انگلیسی: pH meter) یک ابزار الکترونیکی دقیق برای اندازه‌گیری میزان pH (درجه اسیدی یا بازی بودن یک محلول) است. این دستگاه با استفاده از الکترودهای ویژه، پس از قرار گرفتن در مایع، مقدار دقیق pH را بر روی نمایشگر خود نشان می‌دهد. دقت و سرعت بالای این ابزار در مقایسه با شناساگرهای شیمیایی معمولی، باعث شده که امروزه در بسیاری از صنایع شیمیایی، غذایی، دارویی، کشاورزی و حتی محیط‌زیست کاربرد گسترده‌ای پیدا کند. نخستین پی‌اچ‌سنج در سال 1936 میلادی توسط شیمیدان آمریکایی ارنولد اورویل بکمان ساخته شد و از آن زمان تاکنون با پیشرفت فناوری، قابلیت‌ها و دقت این دستگاه به‌طور چشمگیری افزایش یافته است.

کاربرد pH متر در صنایع مختلف

در صنایع مختلف، کنترل و پایش pH نقش اساسی در تضمین کیفیت فرآیندها، افزایش بهره‌وری و جلوگیری از آسیب‌های زیست‌محیطی دارد. از عملیات حفاری و تصفیه گاز در صنعت نفت و گاز گرفته تا واکنش‌های شیمیایی در پتروشیمی و همچنین فرآیندهای تصفیه آب و فاضلاب، اندازه‌گیری دقیق pH یک ابزار کلیدی محسوب می‌شود. در ادامه به مهم‌ترین کاربردهای pH متر در این صنایع اشاره شده است.

صنعت نفت و گاز

• پایش pH در فرآیندهای حفاری و سیالات گل حفاری برای جلوگیری از خوردگی تجهیزات.
• کنترل pH در فرآیند تصفیه گازهای ترش (حاوی H₂S و CO₂) با استفاده از محلول‌های آمینی.
• بررسی کیفیت آب تزریقی به چاه‌ها جهت جلوگیری از رسوب و خوردگی.

صنعت پتروشیمی

• کنترل شرایط اسیدی یا قلیایی در راکتورهای شیمیایی برای بهینه‌سازی راندمان واکنش.
• پایش pH در فرآیندهای خنثی‌سازی و شست‌وشوی گازها.
• تضمین کیفیت محصولات نهایی از نظر خواص شیمیایی.

صنعت آب و فاضلاب

• اندازه‌گیری و تنظیم pH در فرآیند تصفیه آب آشامیدنی برای جلوگیری از خوردگی لوله‌ها و تضمین سلامت آب.
• کنترل pH در حوضچه‌های هوادهی و فرآیندهای بیولوژیکی برای حفظ شرایط بهینه فعالیت میکروارگانیسم‌ها.
• پایش و اصلاح pH در پساب‌های صنعتی و شهری پیش از تخلیه به محیط زیست.

انواع pH Meter

به طور کلی pH متر‌ها بر اساس نوع کاربری، طراحی و روش اندازه‌گیری به چند دسته اصلی تقسیم می‌شوند:

pH متر رومیزی (Benchtop pH Meter)

• مناسب برای آزمایشگاه‌ها با دقت و پایداری بالا
• دارای امکاناتی مثل کالیبراسیون چند نقطه‌ای، ذخیره داده‌ها و نمایشگر بزرگ

pH متر پرتابل (Portable pH Meter)

• قابل‌حمل، سبک و مقاوم
• مناسب برای استفاده در محل، مزرعه، کارخانه یا محیط‌های بیرونی

pH متر قلمی یا جیبی (Pen-type / Pocket pH Meter)

• کوچک و ارزان با کاربری ساده
• مناسب برای سنجش سریع در محل و کاربردهای خانگی یا نیمه‌حرفه‌ای

pH متر آنلاین یا صنعتی (Online / Industrial pH Meter)

• نصب دائمی بر روی خطوط تولید یا سیستم‌های تصفیه
• قابلیت ارسال داده به سیستم‌های کنترل مرکزی (PLC یا SCADA)

pH متر چندکاره (Multiparameter Meter)

• اندازه‌گیری همزمان pH، هدایت الکتریکی (EC)، دما، اکسیژن محلول و سایر پارامترها
• مناسب برای کاربردهای تحقیقاتی و کنترل کیفی پیشرفته

نتیجه گیری

با توجه به اهمیت اندازه‌گیری دقیق pH در حوزه‌های گوناگون، pH متر به عنوان ابزاری کلیدی در صنایع، کشاورزی، محیط‌زیست و پژوهش‌های علمی شناخته می‌شود. پیشرفت فناوری از زمان اختراع نخستین مدل در سال 1936 تا امروز، باعث افزایش دقت، سرعت و تنوع این دستگاه شده است، به‌طوری که اکنون انواع مختلفی از جمله رومیزی، پرتابل، قلمی، صنعتی و چندکاره متناسب با نیازهای خاص هر کاربر در دسترس است. این تنوع، انتخاب دستگاه مناسب را بر اساس محیط کار، سطح دقت مورد نیاز و امکانات جانبی، به یکی از مهم‌ترین عوامل موفقیت در فرآیندهای اندازه‌گیری و کنترل کیفی تبدیل کرده است.